Աշոտ Գրիգորյանի բլոգ

Ֆլամինգոներն աշխարհի ամենամեծ թռչուններից են: Որոշ տեսակներ կարող են հասնել մոտ 1,5 մետր բարձրության: Բացի այդ, նրանց թևերի բացվածքը կարող է հասնել 2,5 մետրի: Ֆլամինգոները զարմանալի թռչուններ են, որոնք ուշադրություն են գրավում նաև իրենց անհավատալի գեղեցկությամբ։ Ֆլամինգոների ամենագեղեցիկ հատկանիշներից մեկը նրանց գույնն է։ Ֆլամինգոների ձագերը ծնվում են մոխրագույն բմբուլներով, բայց ժամանակի ընթացքում նրանց փետուրները ստանում են անհավանական վարդագույն կամ նարնջագույն երանգ: Ֆլամինգոների գույնի պատճառը վարդագույն պեգմենտներ ունեցող ջրիմուռներն են, որով թռչուններն սնվում են։ Ֆլամինգոներն ունեն նուրբ ու երկար ոտքեր և պարանոց, որոնց շնորհիվ նրանք իրենց օրն անցկացնում են ջրերի մեջ՝ սնունդ փնտրելով։ Ֆլամինգոյի կտուցը թեքություն ունի, որի շնորհիվ նա ջրից կարողանում է առանձնացնել ջրիմուռները։  Ֆլամինգոներն աշխարհի ամենաբարձր և ամենամեծ թռչուններից են: Ֆլամինգոների որոշ տեսակներ կարող են հասնել մոտ 1,5 մետր բարձրության: Բացի այդ, նրանց թևերի բացվածքը կարող է հասնել 2,5 մետրի: Ֆլամինգոները ապրում են մեծ գաղութներով, ամբողջ կյանքի համար ունենում են մեկ զուգընկեր, ում նկատմամբ հոգատարություն են ցուցաբերում  և հաճախ կիսվում սնունդով։

Առաջադրանքներ

1․ Տեքստից դուրս գրեք ամենա նախածանցով երեք բառ, օրինակ՝ ամենաերկար- ամեն+երկար։
Ամենամեծ-ամեն+մեծ, ամենագեղեցիկ-ամեն+գեղեցիկ, ամենաբարձր-ամեն+բարձր։
2․ Ի՞նչն է պատճառը, որ ֆամինգոները վարդագույն են։
Ֆլամինգոների գույնի պատճառը վարդագույն պեգմենտներ ունեցող ջրիմուռներն են, որով թռչուններն սնվում են։
3․ Ըստ քեզ գեղեցի՞կ է ֆլամինգոն, ի՞նչն է քեզ դուր գալիս նրա արտաքինից, ի՞նչը դուրդ չի գալիս։
Իմ համար ֆլամինգոն շատ գեղեցիկ է։
4․ Ֆլամինգոյի ձագը իր մայրիկի նման վարդագու՞յն է։
Ֆլամինգոների ձագերը ծնվում են մոխրագույն բմբուլներով, բայց ժամանակի ընթացքում նրանց փետուրները ստանում են անհավանական վարդագույն կամ նարնջագույն երանգ:
5․ Ընդգծված բայերը դրեք ուղիղ ձևով։
Կարող են-կարողանալ, են գրավում-գրավել, ծնվում են-ծնվել, ստանում են-ստանալ, սնվում են-սնվել, փնտրելով-փնտրել, ապրում են-ապրել, են ցուցաբերում-ցուցաբերվել։

Երկրի վրա հայտնի է սարդերի ավելի քան 45000 տեսակ: Նրանք ապրում են բոլոր մայրցամաքներում, բացի Անտարկտիդայից և առկա են տարբեր էկոհամակարգերում՝ ջունգլիներից մինչև անապատներ: Սարդերի մեծ մասը թունավոր են, բայց ոչ բոլորն են վտանգավոր մարդկանց համար։ Սարդերի հազարավոր տեսակներից միայն մի քանի տասնյակը կարող են կծել մարդուն։ Սարդերի մեծամասնությունն ունի ութ աչք, չնայած նրանց թիվը և գտնվելու վայրը կարող են տարբեր լիսնել՝ կախված տեսակից: Սարդերը մսակեր են, և նրանք հիմնականում ուտում են միջոատներ և այլ մանր կենդանիներ։ Նրանք միջատներին սպանելու համար օգտագործում են իսրենց թույնը։ Սարդերը չեն կարող պինդ սնունդ ուտել: Նրանք իրենց թույնի միջոցով միջազտի մարմինը վերածում են հեղուկի, իսկ հետո խմում են դա։ Սարդերն ունեն հատուկ օրգաններ, որոնց միջոցով զգում են, երբ իրենց ցանցում որևէ կենդանի է հայտնվում։ Սարդերի ամենահայտնի տեսակներից է տարանտուլան։ Նրանք հայտնի են իրենց մեծ չափերով։ Տարանտուլաների որոշ տեսակներ ունեն գունավոր մորթե մարմին։ Որոշ սարդեր, որոնք ապրում են քարանձավներում կամ այլ մութ վայրերում, ժամանակի ընթացքում կորցրել են իրենց աչքերը։

Առաջադրանքներ

1․ Տեքստից գտիր 3 բառ, որոնք կունենան ավոր ածանցը, օրինակ՝ գծավոր- գիծ+ավոր։
Վտանգավոր-վտանգ+ավոր, հազարավոր-հազար+ավոր, գունավոր-գույն+ավոր։
2․ Սևով նշված բառերը բառակազմորեն վերլուծիր։
Մայրցամաք-մայր+ցամաք, էկոհամակարգ-էկո+համակարգ, մսակեր-միս+կեր, ամենահայտնի-ամենա+հայտնի, քարանձավ-քար+անձավ։
3․ Ի՞նչ ես կարծում սարդերը ծաղիկների նեկտարով սնվո՞ւմ են։
Իմ կարծիքով ոչ, որովհետև սարդերը գիշատիչներ են։
4․ Ինչի՞ համար է սարդերի թույնը։
Սարդերը իրենց թույնի միջոցով միջատի մարմինը վերածում են հեղուկի, իսկ հետո խմում են դա։
5․ Որտե՞ղ սարդերին չես կարող հանդիպել, ինչո՞ւ։
Սարդերը ապրում են բոլոր մայրցամաքներում, բացի Անտարկտիդայից և առկա են տարբեր էկոհամակարգերում՝ ջունգլիներից մինչև անապատներ:

Հնարավոր է, որ մողեսները երկրի վրա ամենախելացի կենդանիները չեն, բայց վստահորեն կարելի է ասել, որ ամենադիմացկուն կենդանիներից մեկն են։ Մողեսները շատ արագաշարժ են, խորամանկ և կարողանում են շատ ցուրտ պայմաններում գոյատևել։ Երկրի վրա առաջին մողեսները հայտնվել են մի քանի հարյուր միլիոն տարի առաջ: Մողեսները մոտավորապես նույն տարիքի են, ինչ կոկորդիլոսները։ Մողեսներն ապրում են աշխարհի բոլոր մայրցամաքներում և կղզիներում։ Այս կենդանիները սիրում են լինել արևի տակ։ Այդ իսկ պատճառով նրանց հաճախ կարելի է հանդիպել որևէ քարին արևի տակ տաքանալիս։ Կան մողեսներ, ովքեր ոտքեր չունեն, որի պատճառով նրանց օձերի հետ են շփոթում, բայց ի տարբերություն օձերի, մողեսներն աչքերին ունեն կոպեր։ Մողեսները ոչ թե երկու, այլ երեք աչք ունեն։ Երրորդ աչգը գտնվում է մաշկի տակ։ Երրորդ աչքը շատ զգայուն է լույսի նկատմամբ, բայց չունի պատկերները տարբերելու հատկություն։ Մողեսները կարողանում են փոխել իրենց գույնը՝ կախված ջերմաստիճանից, լուսավորությունից և իրենց վիճակից։ Բոլոր կենդանիները աշխարհը տեսնում են սև ու սպիտակ գույներով, իսկ մողեսներն ամեն ինչ տեսնում են նարնջագույն: Հայտնի է, որ մողեսները կարող են փրկել իրենց կյանքը՝ թշնամու բերանում թողնելով սեփական պոչը, սակայն նոր պոչը, երբեք նույն նախորդի չափը, գեղեցկությունը կամ ֆունկցիոնալությունը չի ունենում:

Առաջադրանքներ

1․ Ըստ տեքստի ո՞վ է ավելի շուտ առաջացել․ մողեսնե՞րը, թե՞ կոկորդիլոսները։
Մողեսները մոտավորապես նույն տարիքի են, ինչ կոկորդիլոսները։
2․ Ինչո՞ւ են որոշ մողեսների օձերի հետ շփոթում և ինչպե՞ս դրանց տարբերել։
Կան մողեսներ, ովքեր ոտքեր չունեն, որի պատճառով նրանց օձերի հետ են շփոթում, բայց ի տարբերություն օձերի, մողեսներն աչքերին ունեն կոպեր։
3․Եթե մի անգամ մողեսի պոչը պոկվի, նոր աճածը նախորդի նման կլինի՞
Հայտնի է, որ մողեսները կարող են փրկել իրենց կյանքը՝ թշնամու բերանում թողնելով սեփական պոչը, սակայն նոր պոչը, երբեք նույն նախորդի չափը, գեղեցկությունը կամ ֆունկցիոնալությունը չի ունենում:
4․ Տեքստից դուրս գրիր թիվ ցույց տվող 3 բառ։
Մեկ-1, երկու-2, երեք-3։
5․ Հետևյալ բառակապակցությունները մեկ բառով գրիր՝ բոլորից խելացի-ամենախելոք, բոլորից դիմացկուն-ամենադիմացկուն, բոլորից ճարպիկ-ամենաճարպիկ, արագ շարժվող-արագաշարժ, նարնջի գույն ունեցող-նարնջագուն:

Ավտոմեքենան ընդամենը 2 հարյուր տարվա պատմություն ունի։ Առաջին ավտոմեքենան եռանիվ էր, այն 1885 թվականին ստեղծել է գերմանացի ինժեներ Կառլ Բենցը։ Սկզբում ավտոմեքենաները բաց էին՝ ծածկ չունեին։ Առաջին ավտոմեքենաները նաև շատ թանկ էին, և միայն 1907 թվականին Հենրի Ֆորդը թողարկել «Մոդել T» նոր ավտոմեքենան, որն անհամեմատ էժան էր։ Սկզբում ավտոմեքենաները նախատեսված էին միայն ուղևորների համար, այնուհետև դրանցով սկսեցին նաև բեռներ փոխադրել։ Ներկայում աշխարհում հաշվվում է ավելի քան 500 միլիոն մարդատար ավտոմեքենա, և ամեն տարի արտադրվում են ևս 50 միլիոն նորերը։ Ավտոմեքենաները կարող են տարբեր ֆունկցիաներ ունենալ։ Կան հրշեջ ու սանիտարական, փոստային և շինարարական, ռազմական ու մարտական ավտոմեքենաներ։ Կան նաև բեռներ բեռնաթափող (ինքնաթափեր), գլանատակառներով (ցիստեռն) հեղուկները և սառնարաններով սառեցրած մթերք տեղափոխող (սառնավտո) մեքենաներ։ Ներկայիս հաշվարկներով մինչեւ 35 տարեկան մարդկանց մահվան առաջին պատճառը ճանապարհատրանսպորտային պատահարներն են։ Շատ ավտոմեքենաներում այսօր օգտագործվում են օդային բարձիկներ։ Վթարի դեպքում դրանք ակնթարթորեն փչվում են օդով, թուլացնում հարվածի ուժը և ուղևորներին առավելագույնս պահպանում վնասվածքներից։

Շատերը կարծում են, որ կոլիբրին «փետրավոր» դասի ամենափոքր թռչունն է, թեև դա ճիշտ չէ։ Կոլիբրիների միայն մեկ տեսակ է պատկանում այս սահմանմանը, որը կոչվում է մեղու կոլիբրի: Աշխարհում հայտնի են կոլիբրիների տարբեր տեսակներ, որոնք բավական բազմազաեն։ Կոլիբրիների մեղու տեսակը համարվում է ամենափոքրն ամբողջ ընտանիքից, քանի որ երկարությունը հասնում է 5․5 սմ-ի, իսկ քաշը՝ 1․5 գրամից մի փոքր ավել է: Փոքրիկ կոլիբրին հանդիպում է բացառապես Կուբայում: Ամենամեծ տեսակը համարվում է հսկա կոլիբրին, քանի որ նրա մարմնի երկարությունը հասնում է 20 սմ-ի։ Այս տեսակը հանդիպում է Հարավային Ամերիկայում։ Թռչունն ունի ուղիղ, բայց երկար կտուց և պոչ, որը հիշեցնում է պատառաքաղ։ Կոլիբրիները շատ թույլ ոտքեր ունեն, ինչի պատճառով նրանք չեն կարողանում քայլել և անընդհատ թռչում են։ Այդ պատճառով մարդկանց մոտ այնպիսի տպավորություն է ստեղծվում, որ այս թռչունները երբեք չեն հոգնում։ Ավելին, նրանք թռչում են ցանկացած ուղղությամբ և կարողանում են ուղղաթիռի նման օդում մնալ։ Նրանց թևերը վայրկյանում մոտավորապես 55 թափահարում են անում: Թևերն այնքան արագ են շարժվում, որ դրանք չեն երևում, ինչպես թռիչքի ժամանակ չեն երևում մեղվի թևերը: Հսկա կոլիբրիները զարգացնում են ժամում մոտ 115 կիլոմետր արագություն, ինչը ռեկորդային է թռչունների շրջանում։ Միջին հաշվով, կոլիբրիները վայրկյանում մոտ 90 անգամ թափահարում են իրենց թևերը: Կոլիբրիները միակ թռչուններն են, որոնք կարող են հետ թռչել։ Դա պայմանավորված է նրանց թևերի հատուկ կառուցվածքով:

Առաջադրանքներ՝

1. Կոլիբրիները ինչո՞ւ են անընդհատ թռչում։
    Կոլիբրիները շատ թույլ ոտքեր ունեն, ինչի պատճառով նրանք չեն կարողանում քայլել և անընդհատ թռչում են։
2. Սևով ընդգծված բայերը դի’ր ուղիղ ձևով։
   Հանդիպում-հանդիպել, հասնում-հասնել, համարվում-համարվել, հիշեցնում-հիշեցնել, թռչում-թռչել, զարգացնում-զարգացնել, թափահարում-թափահար։
3. Տեքստում դեղինով ընդգծված գոյականները դարձրո’ւ եզակի:
   Ոտքեր-ոտք, կոլիբրիներ-կոլիբրի, Թևեր-թև, թռչուններ-թռչուն։
4. Տեքստի թվերը գրի’ր բառերով:
   5․5-հինգ ամբողճ հինգ, 1․5-մեկ ամբողճ հինգ, 20-քսան, 55-հիցունհինգ, 115- հարյուր, 90-ինսուն։
5. Մեղու կոլիբրին քանի սանտիմետր է։
   Կոլիբրիների մեղու տեսակը համարվում է ամենափոքրն ամբողջ ընտանիքից, քանի որ երկարությունը հասնում է 5․5 սմ-ի, իսկ քաշը՝ 1․5 գրամից մի փոքր ավել է:

Опубликовано 8 Апр 2024

Հարուստ և ինքնատիպ է Հայկական լեռնաշխարհի բուսականությունը. լանդշաֆտները փոխվում են ըստ վերընթաց գոտիականության: Այստեղ աճում է 4 հազար բուսատեսակ, որից մոտ 200-ը (այդ թվում՝ արարատյան ցորենները, հայկական արոսենին, նաիրյան նշենին և այլն) բնաշխարհիկներ են: Կան հազվագյուտ բույսեր՝ հունական շրջահյուսը, ծովոսպը, կովկասյան մրտավարդը, ինչպես նաև այլ վայրերից ներմուծված հազարավոր բուսատեսակներ: Տարածված են նաև եթերայուղատու բույսերն ու դեղաբույսերը:

Հայկական լեռնաշխարհի բուսատեսակների բուժիչ հատկությունները հայտնի էին հնագույն ժամանակներից։

Հայտնի է, որ մ.թ.ա. I դարում Հայոց Արտաշես Բ թագավորը հիմնել էր հատուկ պարտեզաբուրաստաններ, որտեղ աճեցվում էին տարբեր բուժիչ բույսեր: Որոշ բույսեր, օրինակ՝ լոշտակը, սև գնդիկը (սոնիճը), հազարը (կաթնուկը), այնքան հայտնի էին իրենց բուժիչ հատկություններով, որ դարձել էին պաշտամունքի առարկա:

Դեղաբույսերի օգտագործման ավանդույթների մասին են վկայում նաև պեղումների ժամանակ հայտնաբերված բազմաթիվ անոթները՝ դեղաբույսերի սերմերի կամ յուղերի հետքերով։

Դեղաբույսերի բուժիչ հատկությունների մասին հայ մատենագրության մեջ առաջին գրավոր վկայությունը կատարել է Եզնիկ Կողբացին V դարում, իսկ որպես դեղամիջոցներ օգտագործել են բժշկապետեր Մխիթար Հերացին և Ամիրդովլաթ Ամասիացին:
Հայկական դեղաբույսերից են․ 

 ՕՇԻՆԴՐ ԴԱՌԸ. բժշկության մեջ օգտագործվում է որպես ախորժաբեր և մարսողությունը լավացնող, ճիճվամուղ միջոց, կիրառվում ստամոքսաղիքային համակարգի հիվանդությունների, գաստրիտի, սակավարյունության, հիպերտոնիկ հիվանդության, միգրենի ժամանակ։ 

ՍՈՒՍԱՄԲԱՐ․ Շնորհիվ վառ արտահայտված հակասեպտիկ հատկությունների՝ օգտագործվում է վերքերի, ինչպես նաև հարբուխի բուժման ժամանակ։

ԱԼՈՃԵՆԻ․ բնութագրվելով մի շարք օգտակար հատկանիշներով՝ ակտիվորեն օգտագործվում է բժշկության մեջ և կոսմետոլոգիայում։

ԴԵՂԱՏՆԱՅԻՆ ԵՐԻՑՈւԿ-Երիցուկի թերթիկներն օգտագործվում են եփուկների և թրմերի մեջ ինչպես ողողումների, ինհալացիայի, լոգանքների, թրջոցների համար։

ՄԱՐԳԱԳԵՏՆԱՅԻՆ ԵՐԵՔՆՈւԿ-հիմնականում, մարգագետնային երեքնուկն օգտագործվում է թեյի, թրմի և եփուկների տեսքով հյուծման և սակավարյունության ժամանակ։

Հարցեր և առաջադրանքներ

1․ Թվարկել Հայաստանի Հանրապետության դեղաբույսերը։
Օշինդր դառը, սուսանբար, ալոճենի, լոշտակ, երիցուկ։

2․ Ներկայացնել դեղաբույսերի բուժիչ հատկությունները։
Օրինակ օշինդրը բժշկության մեջ օգտագործվում է որպես ախորժաբեր և մարսողությունը լավացնող, ճիճվամուղ միջոց, կիրառվում ստամոքսաղիքային համակարգի հիվանդությունների, գաստրիտի, սակավարյունության, հիպերտոնիկ հիվանդության, միգրենի ժամանակ։ 

3․ Ներկայացնե՜լ ձեզ հայտնի դեղաբույսերը, որոնք որ օգտագործում եք։
Դաղձ, երիցուկ, նանա, մասուր, եղինջ, եզան լեզու։

Անանուխ, շրթնազգիների ընտանիքին պատկանող կոճղարմատավոր, բազմամյա խոտաբույս։ Մշակովի անանուխը (լատիներեն անվանումը՝ Mentha Piperita L.) ունի հակադիր, սուր ատամնավոր եզրերով, ձվաձև կամ նշտարաձև տերեևներ, կարմրավուն մանր ձողիկներ։ Բույսի ցեղի «Մենթա» անվանումը ծագել է հին հունական դիցաբանության հավերժահարս Մինթայի անունից։

Հայկական տարանուններն են անանեխ, անուխ, դաղձ, նանա, պիտնա, պուտինա, քարանուխ, քարընշուշ։ Հենվելով ուկրաինական ժողովրդական բժշկության և սեփական փորձերի վրա, անանուխի վերաբերյալ ուշագրավ տվյալներ են նշում հայր և որդի Նոսալները։Այսպես, անանուխը լավացնում է մարսողությունը, օժտված է փքահան և քրտնամուղ հատկություններով, լավ արդյունք է տալիս տհաճ բղկոցների ժամանակ։

Բաղադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բույսի վերգետնյա մասը պարունակում է եթերայուղ, որի քանակը ծաղիկներում կազմում է 4 – 6, տերևներում՝ 2.4 – 2.75, իսկ ցողուններում՝ մինչև 0.3 տոկոս։ Այն ստացվում է ջրային գոլորշիների միջոցով թրմման եղանակով։ Նրա հիմնական մասը (41 – 65%) երկրորդային սպիրտ մենթոլ է։ Բույսում կան նաև մենթոն, պինեն, լիմոնեն, դիպենտեն, ցինեոլ և այլ արժեքավոր նյութեր։

Օգտագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժման նպատակով օգտագործում են բույսի տերևները։ Բժշկության մեջ կիրառվում է ոչ միայն բուսահումքի, այլև նրանից ստացվող եթերայուղի ձևով։ Անանուխը անհիշելի ժամանակներից հայտնի է եղել մարդկությանը։ Միջնադարում գտնում էին, որ անանուխի հոտն ակտիվացնում է ուղեղի աշխատանքը։ Ավիցեննան դեղաբույսը լայնորեն օգտագործել է գլխացավերի, մելանխոլիայի, տեսողության թուլության, ականջների խշշոցի, քթային արյունահոսության, վատ հոտի, խոցերի, բերանի լորձաթաղանթի բորբոքումների, ատամնացավի, ատամի փտախտի, անգինայի, շնչարգելության, ասթմայի, հազի, ստամոքսի բորբոքումների դեպքերում։

Մխիթար Հերացին բույսն օգտագործել է որպես ցավազրկող և թարմացնող միջոց, նողկանքի, փսխման և լուծերի դեպքերում։

2-4 կաթիլ անանուխի յուղը մի կտոր շաքարի վրա օգնում է անցկացնել փորացավը^[1]։

Անանուխը նաև օգտագործվում է սննդի մեջ։ Այն ավելացնում են կարկանդակներին, աղցաններին, պանրին, բանջարեղենով և մսով ճաշերին։ Նրանով համեմում են թեյը, լիկյորը, հրուշակեղենը, օգտագործում են նաև կոսմետիկայում։